Kome će Evropa plaćati energente i ko će Balkanu javiti ishod sukoba Zapada i Rusije?

Od početka ruske agresije na Ukrajinu u februaru 2022. godine u Evropi se govori o alternativama za ruske energente. Priča je došla u naše bliže i daljnje susjedstvo i nema sumnje da će se to prije ili kasnije i na razne načine odraziti i na Bosnu i Hercegovinu.

Foto: Ruski gasovodi u Evropi

Kada se za neku silu kaže da geopolitički kontroliše određeni dio svijeta misli se i na kontrolu energetskih resursa, na vlasništvo na energetskom infrastrukturom i na energetsku sigurnost koja podrazumijeva sposobnost da se energija iskoristi za pritisak na rivala ili da se vodi nezavisna politika u odnosu na rivale koji ne mogu ucjenjivati energentima.

Te stvari u mnogim dijelovima svijeta su jasnije nego u Evropi. Rusija je decenijama energentima snabdijevala veliki dio Evrope, iako je u geopolitičkom smislu primat pripadao drugima, prvenstveno Sjedinjenim Američkim Državama koje su tu stacionirale svoju vojsku, kontrolisale finansijske tokove, obezbjeđivale tehnologiju, vodile diplomatske inicijative i određivale zvanični politički i društveni narativ kroz svoju „mehku moć“ (soft power).

Taj neobičan „poklon“ Zapada za Rusiju, mada je snažno oslonjen na geografiju i ekonomske interese evropske privrede, po logici stvari morao je doći do svog kraja onda kada se Kremlj i evropski partneri nađu na različitim stranama u suštinski važnim pitanjima.

Od ruske agresije na Ukrajinu traje udaljavanje Rusije i Evrope, iako američki predsjednik Donald Trump želio okrenuti novi list u odnosima s Moskvom, nakon što je njegov prethodnik Joseph Biden Evropljane okupio u front protiv Kremlja.

Energetska mapa Evrope

Dok traje rat u Ukrajini širom Evrope vodi se bitka ko će zamijeniti Rusiju u oblasti energetike, što uključuje i dobavljanje prirodnog gasa, nafte, uglja i nuklearnog goriva za nuklearne elektrane koje su u više evropskih država izgradile ruske kompanije.

Vrlo brzo su neke države prestale da kupuju rusku naftu i prirodni gas, nakon što su Sjedinjene Države počele da rade na LNG terminalima u Poljskoj, Njemačkoj i Hrvatskoj. Godinu dana od početka ruske agresije na Ukrajinu napravljeni su pomaci i na polju nuklearnih elektrana kada su francuske i američke kompanije dogovorile da zamijene ruske u Bugarskoj i drugdje.

Još tada je bilo jasno da će u narednom koraku, uprkos negodovanju pojedinih država istočne Evrope i Balkana, na red doći i najmanji potrošači ruskog gasa i nafte te da velike sile neće imati milosti prema njihovoj potrebi da energente plaćaju jeftinije od onoga što se nudi kao alternativa.

Jedan takav primjer je i Naftna industrija Srbije (NIS) koja je većinski u ruskom vlasništvu. Mjesecima srbijanski predsjednik Aleksandar Vučić govori o američkim sankcijama koje ciljaju rusko vlasništvo u kompanijama ove vrste, da bi nedavno rekao da su sankcije stupile na snagu. To znači, tvrdi Vučić, da više nije moguće koristiti bankovna plaćanja u poslovanju s NIS-om. Ali, NIS i dalje radi i nafta i prirodni gas još uvijek dolaze u Srbiju.

Stručnjaci tvrde da Srbija iz ove situacije može izaći samo na dva načina: smanjenjem ruskog vlasništva u NIS-u ispod pedeset posto ili prestankom američkih sankcija. Vučićevo nedjelovanje u ovom slučaju, iako su jasne političke implikacije bilo kojeg njegovog poteza, čini se da potiče iz očekivanja da će se američko-ruski pregovori o Ukrajini, a potom i o energetskoj mapi Evrope, zahuktati i da će donijeti rješenje na koje on nije uticao.

Taj pristup Vučića možda dijelom leži i u izbjegavanju mogućih pravnih zavrzlama. Neki tvrde da je uništenje gasovoda „Sjeverni tok 2“, koji je direktno povezivao Njemačku i Rusiju, bio način da se izbjegne pravni spor o tome ko nije isporučio/preuzeo ugovorene količine gasa. Kako je gasovod uništen u nikad do kraja rasvijetljenom slučaju, gas nije moguće ni isporučiti ni preuzeti.

Borba je počela

Međutim, mnogi nemaju vremena da čekaju. Tačnije, ne žele da čekaju da se Trump i ruski predsjednik Vladimir Putin dogovore o Evropi bez Evropljana.

Ove sedmice je saopšteno iz Brisela da se većina država Evropske unije složila da se do kraja 2027. godine zabrani uvoz ruskog prirodnog gasa, a da će od početka naredne godine, nakon odluke Vijeća Evropske unije, zabraniti tranzit ruskog gasa kroz države članice. Komesarka za proširenje Marta Kos je zatim rekla da se to neće odnositi na države koje nisu članice Evropske unije, a koje se snabdijevaju ruskim gasom kroz gasovode koji su u državama Evropske unije.

Da će prekid biti bolan, i nasilan ako je potrebno, potvrđuju i najviši državni zvaničnici. Poljski ministar vanjskih poslova Radoslaw Sikorski je u srijedu na društvenim mrežama dao podršku ukrajinskoj vojsci da onesposobi gasovod „Družba“, kojim se snabdijevaju neke evropske države.

Nešto ranije je sud u Poljskoj donio odluku da Berlinu ne izruči jednog Ukrajinca osumnjičenog za uništavanje gasovoda „Sjeverni tok 2“. Sličnu odluku ranije je donio sud u Italiji.

Neki ovaj evropsko-ruski raskid u polju energetike gledaju i kroz prizmu nedavnih požara na rafinerijama u Mađarskoj, Slovačkoj i Rumuniji u samo 48 sati. Sve te rafinerije povezuje ruska nafta, bilo da pripadaju kompanijama u ruskom vlasništvu ili da se tamo ista prerađuje.

Ukrajinci nemaju problem da svoj stav jasno iskažu – ako će Rusija uništavati našu infrastrukturu onda ćemo vratiti istom mjerom. U proteklih nekoliko mjeseci Ukrajinci su uništili brojne ruske pogone važne za preradu nafte, pa su čak i Rusi prinuđeni da čekaju u redovima za gorivo. Neke procjene kažu da su do sada Ukrajinci uništili oko dvadeset posto svih ruskih kapaciteta za preradu nafte i da će u narednom vremenu vjerovatno uništiti i mnoge druge u evropskom dijelu Rusije.

Posljedice će osjetiti svi

Gotovo četiri godine nakon što je počela ruska agresija na Ukrajinu u Moskvi se vjerovatno mnogi pitaju je li sve moralo biti tako. Da je Putin znao da će ovako proći u ratu u Ukrajini, pitanje je da li bi se usudio da napadne. Rusija trpi ogromne gubitke i ne samo na vojnom planu. Ovih dana na red su došli i ruski energenti.

Trump je jučer uveo sankcije ruskim kompanijama Rosnjeft i Lukoil, što će vjerovatno natjerati velike kupce da razmisle prije nego kupe rusku naftu. To se prije svih odnosi na Indiju i Kinu, koje više od tri godine koriste situaciju da je evropsko tržište sve zatvorenije za ruske energente i kupuju rekordne količine po nižim cijenama.

Trumpova odluka dolazi u sedmici u kojoj je Evropska unija odlučila zadati novi udarac ruskim energetskim interesima u Evropi i nakon što su (ne)namjerno uništena ili oštećena brojna naftna postrojenja povezana s Rusijom. Te iste sedmice je zvaničnik važne države Evropske unije i NATO-a, kako smo gore naveli, pozvao Ukrajinu da uništi ruski gasovod.

Udar Zapada na Rusiju širom Evrope nije iznenađenje. Zapad želi Kremlju odsjeći krakove uticaja rezanjem energetskih veza, a što će biti i finansijski udar na Rusiju. Kada je počela ruska agresija na Ukrajinu neki su tvrdili da Evropa ne može bez ruskih energenata i da će se Evropljani „smrzavati“ u svojim domovima. Danas se vidi da je to bio spin Kremlja i da je Evropska unija spremna platiti finansijsku i svaku drugu cijenu tog poteza, a ko će više izgubiti vidjeće se u narednom vremenu.

Članak je raniije objavljen na portalu nap.ba.

---