Posljednjih sedmica kosovska kriza dostiže nove razmjere, a neki pominju i rat. Ponašanje Srbije i Aleksandra Vučića u ovoj krizi nije iznenađenje, odnosno u skladu je s onim što zvanični Beograd ima na raspolaganju i s onim što mu Zapad dozvoljava. Ipak, neke je iznenadilo to što se albanski premijer Edi Rama ogradio od kosovskog premijera Albina Kurtija, iako je poznato njihovo neslaganje, pa čak i razmimoilaženje u strateškim pitanjima.
U našoj javnosti pojavili su se tekstovi o odnosu američke administracije prema Kosovu i Srbiji. Tekstove i istupe o istoj temi mogli smo gledati i u američkim medijima u kojima su, prije svega snage koje stoje iza Kurtija, ubjedljivo objašnjavale sve zablude američke politike u odnosu sa zvaničnim Beogradom. U ratu u američkim medijima pobjeđuje Kurti sa svojim ministrima, diplomatama, novinarima i nezavisnim analitičarima. Do izražaja je došla elokvencija, poznavanje stranih jezika, korištenje društvenih mreža i činjenica da je aktuelno kosovsko rukovodstvo sastavljeno, uglavnom, od američkih i evropskih studenata. Studenti su pokazali da su odlično naučili kako Zapad funkcioniše.
Ako se još jednom kratko osvrnemo na poglede na ovu krizu iz bosanskohercegovačke perspektive, onda iz Kurtijevog medijskog „okršaja“ sa američkim i evropskim zvaničnicima možemo vidjeti šta Sarajevu nedostaje da se etablira kao faktor na Zapadu. Ponavljanje istih rečenica trideset godina nije dovoljno da bi se Zapad pokrenuo u korist Sarajeva. Iznenađenje dijela javnosti s tim što Rama nije stao uz Kurtija pokazuje koliko malo se zna o albanskom narodu koji neki u BiH nazivaju „bratskim“. Zašto je to tako, pitanje je za neku drugu priliku.
Srpsko-albanski odnosi
Jedna od zabluda naše javnosti jeste i priča o beskrajnom sukobu Srba i Albanaca. Istina je drugačija. Dva naroda imali su periode odličnih odnosa. Ako se zadržimo na posljednih nešto više od sto godina, možemo pronaći slučajeve odlične saradnje dva naroda, ili barem elita.
Uz pomoć Srbije, pred Prvi svjetski rat, Esad-paša Toptani se nametnuo kao najvažniji političar u Albaniji, a onda je početkom tog rata spasio srbijansku vojsku koja je bježala na Krf. Esad-paša je bio protiv kosovskih albanskih političara predvođenim Hasanom Prishtinom, Kadri Prishtinom, Bajramom Curriem, Ajdinom Dragom, Bedrijem Pejanijem, Rexhepom Mitrovicom, Dervishem Mitrovicom i drugim. Nakon Prvog svjetskog rata najmoćniji političar Albanije je bio Kralj Zog i upravljao je zemljom od 1922. do 1938. godine. Neki od pomenutih Kosovara tada su likvidirani, a neki su pobjegli iz Albanije.
Tokom Drugog svjetskog rata jugoslovenski komunisti formirali su komunističku partiju u Albaniji, a odnosi su do te mjere bili dobri da je se razmišljalo da se ta država pridruži Jugoslaviji nakon 1945. godine. U Jugoslaviju ušlo je Kosovo koje je tokom rata pripadalo Albaniji, a koja je bila pod okupacijom Italije. Najveći broj albanskih komunista došao je iz redova albanskih pravoslavaca sa juga zemlje, a pridružili su im se muslimani i katolici. Baš kao i u Jugoslaviji, komunisti su se borili protiv centralne vlasti u kojoj su u ta doba, u Tirani, kosovski Albanci imali važnu ulogu. To je ostavilo podjele kod Albanaca.
Sukobi Tirane i Prištine nastavili su se i pred raspad Jugoslavije i protegli su se do današnjih dana. Kada su osamdesetih godina na Kosovu gušene albanske pobune Tirana nije pokazala pretjeranu brigu. Devedesetih godina sukobili su se Ibrahim Rugova i Sali Berisha, a onda se Rama sukobio sa Ramushom Haradinajom i Kurtijem.
Berisha, lider albanske opozicije i bivši predsjednik i premijer, optužuje Ramu da sa Vučićem radi na „podjeli Kosova“ i asistira mu u kreiranju velike Srbije. Berisha je optužio Ramu da je odbio rezoluciju albanskog parlamenta o genocidu u Srebrenici po nalogu Vučića.
Rama je trenutno bliži Vučiću nego Kurtiju, kome je otkazao zajedničku sjednicu dvije vlade. On je saopštio da Albanija neće da rizikuje sukob sa Zapadom zbog Kosova. Berisha kaže da je to Rama učinio po „nalogu Vučića“ i da je to „antinacionalni akt“. On je dodao da ovim potezom Rama spašava i svoju kožu, jer je protiv njega pokrenuta istraga u New Yorku u slučaju „McGonigal“. U optužnici protiv bivšeg uposlenika američkog FBI-ja Charlesa McGonigala stoji da je nelegalno primao novac iz Albanije.
Rama i Vučić, a Kurti sam
Sukob albanskih političkih frakcija historičari pripisuju ideološkim razlikama, a neki između redova govore i o tome da je Socijalističku stranku (reformisana Komunistička stranka koju je predvodio Enver Hoxha) kojoj Rama pripada, kao što je pripadao i njegov otac, strah da će ujedinjenjem Albanije i Kosova prevladati muslimanski dio albanskog naroda. Za takvu tezu ima malo dokaza, barem u slučaju Rame koji je, po riječima Berishe, htio da podjeli Kosovo i stvori proširenu Albaniju i Srbiju. Berisha kaže da je posao podjele Kosova propao zato što je plan odbacila tadašnja njemačka kancelarka Angela Merkel i međunarodna zajednica te dodaje da su Vučić i Rama, kada je projekat podjele Kosova propao, krenuli u stvaranje Mini-Schengena, a da je na mapi koju su predstavili „Kosovo nestalo“.
Mini-Schengen, kasnije preimenovan u Otvoreni Balkan, nesumnjivo je važna veza Vučića i Rame. Kurtijevo opiranje Otvorenom Balkanu stoga je razumljivo, pa je rast antagonizma sa Ramom logična posljedica. Međutim, treba napomenuti da su se Kurti i Rama sukobili i oko drugih pitanja. Kurti je u Albaniji na izbore izašao sa svojom strankom Samoopredjeljenje, tačnije sa njenom sestrinskom verzijom, i zagovarao ujedinjenje sa Kosovom. Izborni rezultat bio je katastrofalan, a meta kampanje je bio Rama. Rami, ali i dobrom dijelu Albanaca, zasmetalo je njegovo miješanje u unutrašnje poslove Albanije, iako Kurti ima albanski pasoš.
Prethodno, dva lidera su se sukobila kada je prije oko pet godina Rama pokušao preuzeti Kurtijevu stranku i tokom pada prošle Kurtijeve vlade koju je rušio i Zapad. Rama je prije toga finansijski pomagao Kurtijevu stranku. Na koncu, barem prema albanskom političaru Kreshniku Spahiuu koji je po vlastitim tvrdnjama sarađivao sa Ramom i Kurtijem, sukob je nastao i zbog toga što je Rama na američkom političkom kursu, a Kurti više na evropskom.
Zapad i balkanske podjele
Da li su navedeni razlozi stvarni uzrok sukoba dva albanska lidera vjerovatno znaju samo njih dvojica i ljudi u njihovom okruženju. Međutim, sukob postoji i u njemu je sadržan ne samo pogled na budućnost, već i na prošlost. Ramino svrstavanje uz Washington, a protiv Kurtija, to dokazuje. Očito je da Rama ne želi Kurtija na vlasti. Ako se opet vratimo Berishi, on u novonastaloj kosovskoj krizi poziva na pregovore, poštivanje ranije potpisanih sporazuma i poziva da se Tirana ne miješa u unutrašnje stvari Kosova te da ne potkopava Kurtija.
Zapadu koji gleda Balkan u široj slici sukob albanskih lidera vjerovatno je poznat. Vučiću su sigurno poznati i manje važni detalji ovoga sukoba i on to vješto koristi. Tako je za njega glavni krivac Kurti koji ne želi da formira Zajednicu srpskih opština (ZSO) i koji izaziva konflikte. Namjera Zapada, prevashodno Sjedinjenih Američkih Država, da Vučića ubijedi da Srbiju odmakne od Rusije, dok istovremeno potpisuje razne sporazume o normalizaciji odnosa Kosova, ovih sedmica se ruši kao kula od karata, ali to Kurtija košta.
Sukobe na Kosovu Vučić je raspirivao, što pokazuje i hapšenje kosovskih policajaca, njihovo vezanje i snimanje da ih ponizi. Jasno je da Kurti preko toga ne može preći. „Francusko-njemački prijedlog za Kosovo“ o kome se Vučić trebao izjasniti, a kojim suštinski prizanje nezavisno Kosovo, niko ne pominje. Sada je potrebno riješiti pitanje izbora, prebijanja civila i vojnika NATO-a, hapšenje policajaca, pitanje kriminalnih grupa, sankcija Kosovu... Nakon toga na red dolazi ZSO, pa pomenuti „Francusko-njemački prijedlog“, dok se administracija Josepha Bidena sprema za izbore, noseći se sa velikim krizama širom svijeta. Sve to vrijeme postoji unutaralbanska podjela.
Kurtijevo ponašanje može biti izgovor za neuspjeh Zapada koji je imao pogrešan pristup ovom pitanju u posljednje vrijeme, što su neki uočili, posebno u američkom Kongresu. Taj pogrešan pristup naslonio se na još pogrešniji pristup Evropske unije čiju vanjsku politiku trenutno vodi Španac Josep Borrell, a kosovski dio Slovak Miroslav Lajčak. Španija i Slovačka ne priznaju nezavisno Kosovo, a njih dvojica trebaju ubijediti Srbiju da to uradi.
SAD svoju moć pokazuju na Kurtiju, ubjeđujući ga da pogrešno percipira pozicije Beograda koji ga je kao mladića držao u zatvoru. Kurti ne vjeruje u Vučićeve riječi, već traži djela. Vučić, igrajući na albanske podjele, traži nove izgovore da do normalizacije odnosa ne dođe. Najveća svjetska sila uvažavajući ove činjenice pokušava riješiti problem u rekordnom roku, iako plan koji imaju trenutno ne radi. Uostalom, ako im Kosovo, koje zavisi od njihove pomoći, može reći „ne“, šta onda da očekuju od jačih država?
Tekst je ranije objavljen na portalu nap.ba.