Šef diplomatije Evropske unije Josep Borrell prije nekoliko dana se obratio skupu njemačkih ambasadora putem video linka. U nešto više od deset minuta, španski diplomata na čelu evropske diplomatije, govorio je o današnjoj EU i izrekao nekoliko zanimljivih razmišljanja, a onda i pohvala Njemačkoj i Francuskoj.
U pomenutom govoru, koji je u većem dijelu javnosti u BiH prošao gotovo nezapaženo, Borrell je uspio zvučati i kao eurofanatik i kao euroskeptik. Od zaklinjanja u ljudska prava i demokratiju, pa sve do prijetnji opstanku EU i odnosu prema SAD, Kini, Rusiji, Turskoj, Libiji i Zapadnom Balkanu, Borell je smjetio u svoj kratak govor koji je u suštini atipičan za suhoparni birokratski rječnik EU zvaničnika. Stoga, treba obratiti pažnju na važne detalje tog obraćanja.
Koronavirus donio prednost Aziji
Cijeneći da epidemija koronavirusa uzrokovala mnogo promjena u EU i svijetu, Borrell je čitav fenomen opisao kao „veliki akcelerator historije“ koji je doveo do toga da Kina preuzima vodstvo u svijetu, a na štetu SAD. Borrell smatra da je COVID-19 katalizator promjena, da Azija postaje važnija nego ranije, a da je Kina „moćnija i asertivnija.“ U isto vrijeme, COVID-19 u EU je uzrokovao „egzistencijalnu krizu“ i sada EU mora da traži odgovore. Sve to dovodi do pritiska na EU od strane SAD i Kine kako bi zvanični Brisel odabrao stranu, rekao je Borrell. On je primjetio da je ovo prvi put da SAD ne vode glavnu riječ o jednom globlanom problemu.
Ako je nešto dobro u postojećoj krizi, smatra Borrell, to je onda dogovor Francuske i Njemačke o finansijskim sredstvima koje planiraju „ubaciti“ u ekonomski sistem država članica EU, mada i tom planu ima dosta otpora unutar same EU, jer mnoge članice neće da dijele teret krize sa drugim državama, posebno s Italijom kojoj je obećano oko 100 milijardi eura. Međutim, važnost saradnje Pariza i Berlina posebno je istaknuta, jer u odsustvu zvaničnog Londona to je osovina koja mora voditi Evropu.
Novac prije svega
Borrell nije govorio o drugim problemima koji potresaju EU (migracije, jačanje desničara i suverenista, manjak solidarnosti u EU, zatvaranje granica i drugačije vizije Evrope u pojedinim državama EU), što bi se moglo protumačiti i kao nepostojanje plana da se oni riješe, šta više ni da se trenutno sagledaju u cijelini te da se o njima iznese ocjena. Ocjena je izrečena o mnogo stvari, ali o onome o čemu bruji politička scena u mnogim državama (pa i u njegovoj Španiji), Borrell nije govorio.
Dogovor Francuske (jedine nuklearne sile u EU) i Njemačke (najveće ekonomije EU) je jedina perspektiva oko koje Borrell traži zajedništvo evropskih država. Novcem se, izgleda, pokušavaju riješiti svi problemi, a zajedničke odluke EU prožeti politikom Pariza i Berlina. Podsjetimo, upravo zbog takvih i sličnih stvari Velika Britanija je napustila EU.
Ko Briselu garantuje da neka država članica EU neće tražiti više novca od predviđenog i početi se ponašati kao Velika Britanija? Recimo, Italija bi mogla biti jedna od njih. Brisel, ovoj važnoj državi u centru Mediterana, mora pored novca ponuditi i viziju zajedničke Evrope i ubjediti je da odnos prema Italiji tokom krize sa koronavirusom bio izuzetak, a ne pravilo. Osjećaj kod dijela građana Italije da je ta država ostavljena od EU pojačala je i pomoć Italiji koju su pružile Rusija, Kina i Kuba – države sa kojima EU, a shodno tome i Italija, ima mnogo otvorenih pitanja, a često im uvodi i različite sankcije. Opozicija u Italiji ovu činjenicu redovno naglašava, a desničar i euroskeptik Matteo Salvini skuplja političke poene.
Vizija nove EU
Koronavirus je zaista uzdrmao postojeći poredak unutar EU. Zemlje EU su se različito ponašale u ovoj krizi, a rijetki su govorili o viziji bolje Evrope. Dežurni euroskeptici su pojačali svoje argumente, a zagovornici unije nisu imali šta da ponude. Finansijski paket jeste neka vrsta odgovora na sve te primjedbe, ali to ne može biti jedina karta na koju EU može igrati. Baš kako je Borrell zaključio, Kina i SAD traže redefinisanje svojih pozicija, a novac nekim članicama mogu obezbjediti i oni.
Sa druge strane, indikativno je da šef evropske diplomatije govori o pritiscima Washingtona i Pekinga i poručuje da EU mora gledati svoje interese i preuzeti inicijativu. Da li je moguće da u Briselu smatraju da EU može opstati bez američke podrške? Oni koji odlučuju u Briselu trebali bi biti svjesni da je ujedinjena Evropa američki koliko i evropski projekt i da je EU nastala samo zato što je to želio i zvanični Washington tokom konfrontacije sa komunističkim SSSR-om. Američko vojno prisustvo u mnogim evropskim zemljama i danas je garancija da Rusija može biti zaustavljena u Evropi. EU nije uspjela samostalno riješiti niti jednu veliku krizu, baš kao ni krizu na Balkanu, pa je Washington i danas glavni oslonac mnogih balkanskih država, baš kao i baltičkih država koje jedino od SAD mogu dobiti zaštitu od pritisaka iz Moskve. Zadnja velika kriza u EU završila je izlaskom Velike Britanije iz unije, a kriza sa koronavirusom daleko je od svog kraja.
Odatle se otvara novo pitanje, a to je kako bi izgledala EU zasnovana isključivo na finansijskom interesu članica i sa strateškim vezama sa komunističkom Kinom. Da li je tako nešto uopšte moguće? Da li EU može funkcionisati izvan okvira Zapadnog svijeta i NATO saveza kao vojnog kišobrana? Ta i slična pitanja čekaju EU u narednom periodu, posebno ako žele da igraju samostalno na svjetskoj političkoj sceni.
U julu 2020. godine predsjedavanje EU od Hrvatske preuzima Njemačka. Možda najveća ekonomija EU ponudi neke ideje o nekoj novoj EU? Možda ponovo ožive ideje oko kojih je EU i izgrađivana desetljećima? Upravo u odnosu na te dvije činjenice, odnosno odgovoru šta ponuditi kao ideju za budućnost, zavisi kako će Evropa izgledati u narednim desetljećima.