Odluka Azerbjedžana da 23. maja ne podrži u Generalnoj skupštini Ujedinjenih nacija rezoluciju o „Međunarodnom danu refleksije i komemoracije na genocid u Srebrenici 1995. godine“ u velikom dijelu javnosti Bosne i Heregovine izazvala je šok. Zašto je Baku odlučio da ne glasa za ovu rezoluciji, odnosno da ne pristupi glasanju?
Emocije stanovništva su faktor na kojeg političari često igraju. Ali nekad te emocije se ne mogu kontrolisati, pa se usmjere protiv nekoga ili neke pojave. Ogorčenje dijela bosanskog naroda zašto Azerbjedžan nije glasao za pomenutu rezoluciju iskazan je na različite načine. Isto pitanje se postavilo za Ujedinjene Arapske Emirate i još neke države, uglavnom igrajući na faktor navodne vjerske bliskosti naroda u tim državama, što je postavka koja se raspada i površnim pregledom vijesti sa Bliskog istoka ili iz Afrike.
To ogorčenje je trebalo biti zamjenjeno, barem kod onih koji se bave politikom, pitanjem šta je to bosanskohercegovačka strana uradila, dobro ili loše, i zašto su neke države glasale tako kako su glasale. Propitivanje rada naše diplomatije, koja je podjeljena i nekad usmjerena protiv interesa naše države, uvijek vodi do istog zaključka.
Ali postoje i druge vrste diplomatije, poput ekonomske ili kulturne, diplomatija zasnovana na ličnim vezama ili pomenutim emocijama stanovništva koje Sarajevo može koristiti. Da li takvu vrstu diplomatije Sarajevo koristi i prema kojima državama pitanje je koje sada nećemo razmatrati, baš kao ni pitanje čime je to BiH zaslužila podršku nekih država koje godinama ignoriše ili zaboravlja njihov doprinos odbrani tokom agresije od 1992. do 1995. godine. Zapitajmo se kakav je bio odnos Sarajeva posljednjih desetak godina sa Iranom, ili najmnogoljudnijom arapskom državom Egiptom, ili sa Bugarskom koja je prva priznala nezavisnost Bosne i Hercegovine. Ili, šta naša javnost zna o El Salvadoru kojeg predvodi predsjednik sa palestinskim porijeklom, odnosno o Čileu kojeg predvodi predsjednik hrvatskih korijena i zašto su oni podržali rezoluciju?
Zašto je Azerbjedžan odlučio da ne pristupi glasanju nije poznato, odnosno zvanični Baku o tome nije obavjestio javnost u Bosni i Hercegovini i možda nikad neće, ali poruka preko diplomatskih kanala stiće, ako već nije stigla, do onih koji odlučuju. Zato ćemo pokušati navesti nekoliko stvari koje bi mogle biti razlog, pri tome ne opravdavajući ili kritikujući potez suverene države koja ima svoje interese.
Podjeljeni svijet
Iako je dio javnosti povjerovao predsjedniku Srbije Aleksandru Vučiću da se 23. maja u New Yorku odigrala drama, to naprosto nije tačno. Prije nego se pristupilo glasanju ishod glasanja se znao, a dilema je pala na možda nekoliko država koje su odlučile da ih se lobira do zadnje minute. Ozbiljne države su danima ranije znale kako će se postaviti na glasanju i o tome su sigurno obavjestili predlagače i sponzore rezolucije, jer svijet diplomatije tako funkcioniše. Konačan ishod glasanja je bio 84 glasa za, 19 protiv, 68 suzdržanih, a 22 nije glasalo. Lista onih koji će se svrstati uz rezoluciju sigurno je bila poznata mjesecima unaprijed, barem njen najveći dio.
Ako bi neko posumnjao da se takve stvari dogovoraju, vjerujući balkanskim političarima koji su se „kao lavovi“ borili do zadnje minute, onda bi trebao sebi postaviti pitanje da li su Njemačka, Francuska, Sjedinjene Američke Države, Ujedinjeno Kraljevstvo i ostali sponzori (njih preko 30) tek tako izašli sa rezolucijom i strahovali kako će glasati države sa kojima svakodnevno komuniciraju. Da li je neko pet minuta prije početka glasanja mogao ubjediti Japan, Indiju, Brazil ili Južnu Afriku da promijeni stav?
Predlagači rezolucije znali su danima ranije da će je podržati vodeće države islamskog svijeta (Egipat, Indonezija, Turska, Pakistan, Iran, Saudijska Arabija, Malezija, Katar…), kao i da će Azerbejdžan zauzeti takav stav, ili da će recimo Rusija biti protiv, zajedno sa malom grupom država koje je prate na sličnim glasanjima u UN-u, poput Bjelorusije, Sirije ili Nikaragve.
Dakle, Azerbjedžan je danima ranije znao ishod glasanja i onda procjenjivao kako glasati, pazeći na svoje interese. Pored toga, Azerbejdžan i drugi su znali da se radi primarno o rezoluciji iza koje stoji Zapad koji nekada ne gleda blagonaklono na Azerbjedžan, iako je s njim vezan kroz unosne naftne i gasne sporazume, dok od Bakua očekuje da se drži izvan ruske kontrole.
Od Kavkaza do Nove Kaledonije
Azerbejdžanska snaga raste posljednjih decenija zajedno sa povećanim izvozom nafte i prirodnog gasa, dok su otac i sin (Heydar i Ilham) Aliyev učvršćivali svoju vlast. Narastajuća ekonomska snaga prvo se pretvorila u diplomatsku, a onda i u vojnu, što je na svojoj koži osjetio pobunjeni Nagorno-Karabah malo prije nego će početi rat u Pojasu Gaze.
Zato počnimo od Nagorno-Karabaha i ostavimo kao mogućnost da je Azerbejdžan strahovao od slične rezolucije, jer su Armenija i Francuska ogorčene vojnom operacijom, na koju je Baku imao pravo, a koja je stotine hiljada ljudi pretvorila u izbjeglice. Tako je, na primjer, Izrael odlučio da ne pristupi glasanju o pomenutoj rezoluciji, što je mnogima bilo razumljivo zbog onoga čemu mjesecima svjedočimo u Pojasu Gaze. Stav Izraela nije iznenadio bosanskohercegovačku javnost, iako su neke jevrejske organizacije stale iza rezolucije, ali jeste stav njihovih saveznika u Azerbejdžanu koji koristi najsavremenije sisteme oružje iz Izraela i nekad se pominje kao država iz koje bi Tel Aviv mogao napasti Iran, dok u suprotnom smjeru, preko Turske, šalju naftu.
Da ima na Zapadu onih koji bi rado kaznili Baku potvrđuje i sljedeći primjer. U novembru 2020. godine Gornji dom francuskog parlamenta, vjerovatno pod uticajem jake armenske dijaspore u Francuskoj, usvojio je rezoluciju, koja ne obavezuju vladu, da zvanični Pariz prizna nezavisnost Nagorno-Karabaha. Čak 305 od 306 prisutnih glasali su za tu rezoluciju koja poziva na povlačenje azerbejdžanske vojske sa teritorija koje je oslobodila od 27. septembra u Nagorno-Karabahu i traži međunarodnu istragu o ratnim zločinima i upotrebi zabranjenog oružja.
Senatori su tražili od vlade da zaštite armenske interese. „Senat poziva Vladu Francuske da prizna Nagornokarabahsku Republiku i da iskoristi priznanje kao sredstvo u razgovorima sa ciljem uspostavljanja trajnog mira“, što je u Armeniji, koje je uzgred bila suzdržana na glasanju o rezoluciji o Srebrenici, dočekano sa oduševljenjem, i strahom u Azerbejdžanu zbog francuskog uticaja u Vijeću sigurnosti Ujedinejnih nacija, NATO-u i Evropskoj uniji koja ne želi da se u Bakuu vlast prenosi sa oca na sina, a da unosne energetske sporazume dobijaju druge države.
Ovih dana traju nemiri u Novoj Kaledoniji, teritoriji kod obala Australije i Novog Zelanda, a neki optužuju Azerbejdžan da je podržao proteste protiv Pariza. Francuski ministar unutrašnjih poslova Gerald Darmanin izjavio je kako veliku ulogu u nemirima ima Azerbejdžan. „Ovo nije plod mašte. Žao mi je što su neki od separatista sklopili dogovor s Azerbejdžanom“, rekao je polovinom maja.
Azerbejdžan je odbacio ove optužbe, iako Pariz ima osnova da ih optuži. Predsjednik Ilham Aliyev ranije je optuživao Francusku za neokolonijalizam i rekao da će Baku podržati pokrete za nezavisnost, uključujući i onaj u Novoj Kaledoniji. Aliyev je u Bakuu okupio četrnaest političkih pokreta iz bivših francuskih kolonija i ujedinio ih oko inicijative za dekolonizaciju od Pariza.
Poslije Aliyeva, Aliyev
Ilham Aliyev vuče konce u Azerbejdžanu, pa zbog toga razmotrimo njegove lične razloge, ako postoje, zašto Baku nije glasao za rezoluciju. Dobri odnosi s njim su garancija dobrih odnosa sa Azerbejdžanom, a pod tim se podrazumijeva i odnos prema njegovom ocu.
Sada već davne 2011. godine Ilham Aliyev sa predsjednikom Srbije Borisom Tadićem u Beogradu otvorio „obnovljeni Tašmajdanski park“ i zasadio drvo prijateljstva, a čitav projekat je koštao Baku dva miliona eura. U parku svoje spomenike su dobili Heydar Aliyev i srbijanski književnik Milorad Pavić, autor poznate knjige „Hazarski rječnik“.
„Srbija ima sluha za različite kulture. Kroz Hazarski rječnik Milorada Pavića naši narodi će uvijek biti povezani“, rekao je tom prilikom Tadić, ciljajući da današnji azerbejdžanski narod vodi porijeklo Hazara, a da su ta dva spomenika simbol prijateljstva dva naroda koje traje vijekovima.
Park na poklon Azerbejdžana dobilo je i Sarajevo 2012. godine, a na njegovom otvaranju pojavila se Leyla Aliyeva, predsjednikova kćerka. Park je postao mjesto gdje se delegacije dvije države prisjećaju genocida u Srebenici i pokolja u Hodžaliju, što zvaničnici iz Azerbejdžana često navode kao slične slučajeve. Pokolj u Hodžaliju 1992. godine, kada je ubijedno preko 600 civila, Baku zove genocidom. „U Sarajevu smo izgradili i Park prijateljstva u kojem smo na simboličan način postavili spomenik majkama Srebrenice i Hodžalija“, rekao je u februaru ove godine Vilayat Guliyev amabasador Azerbejdžana u Bosni i Hercegovini i bivši šef diplomatije Azerbejdžana.
Koliko se današnji stanovnici Azerbejdžana osjećaju kao Hazari i koliko su svjesni navnodnog vjekovnog prijateljstva sa Srbima, nećemo razmatrati. Ali ono što hoćemo zapaziti jeste da Baku decenijama radi sa vlastima u Srbiji, blisko sarađujući u mnogim projektima.
Srbija je prva evropska zemlja koja sa Azerbejdžanom ima uspostavljeno strateško prijateljstvo, a da su odnosi bazirani i na dobrim vezama „predjednika dvije države“, nedavno su pisali mediji bliski Aleksandru Vučiću. Sljedeća država koja je sa Azerbejdžanom potpisala takav sporazum je Bosna i Hercegovina, tokom posjete Aliyeva Sarajevu u aprilu prošle godine. Pored toga, Beograd je Azerbejdžanu prodavao oružje tokom posljednjeg rata u Nagorno-Karabaku, što je zgrozilo neke krugove u Srbiji koji su se pozivali na vjekovno prijateljstvo, ovaj put sa pravoslavnim armenskim narodom. I na kraju, ali ne manje važno, u energetskim mapama Evrope koje se pokušavaju nacrtati bez ruskih energenata, nafta i gas iz Azerbejdžana koja bi išla ka Evropi prolazila bi kroz Srbiju.
Dakle, Srbija se ne stidi veza sa Azerbejdžanom. Šta više, podstiče ih i razvija, uprkos kritikama Zapada koji kaže da se vanjska politika država aspiranata za članstvo u Evropskoj uniji mora uskladiti sa stavovima Brisela, koji je sve češće razjedinjen po mnogim pitanjima. Zato se ovdje još jednom moramo sjetiti našeg odnosa prema nekim državama.
Zbog navedenog, pretpostavimo da je Aliyev izgradio bliske veze s Vučićem da je i to utjecalo na odluku da Azerbejdžan ne glasa u UN-u. Međutim, veze koje Aliyev ima sa turskim predsjednikom Recepom Tayyipom Erdoganom, a Ankara je bila jedan od sponzora rezolucije, možda su presudili da Azerbejdžan ne glasa. Jer, pored svih navedenih država, Azerbejdžan je vjerovatno najbliži Turskoj, pa se često za njihov odnos može čuti ocjena da je to isti narod u dvije države.
Pored toga, Azerbejdžan ima sa Srbijom i Bosnom i Hercegovinom pomenute strateške sporazume, pa bi svako svrstavanje na jednu stranu moglo biti tumačeno kao napuštanje tih sporazuma. Ali sve ostalo je na stolu i Baku gleda svoje interese. Zbog Nagorno-Karabaha nikada nije priznao nezavisnost Kosova, a dobio je podršku bosanskohercegovačkog predsjedništva o teritorijalnom integritetu Azerbejdžana. Milorad Dodik, lider bosanskih Srba, Bakuu je dao podršku oko Nagorno-Karabaha, dok je za dio Srba to bila repriza operacije „Oluja“ u Hrvatskoj 1995. godine.
Za šta se glasalo u UN-u?
Pomenute emocije u politici često zamagljuju pogled, posebno ako ih se usmjerava. Tako je propaganda iz Beograda mjesecima predstavljaja glasanje o rezolucije kao „glasanje o genocidu u Srebrenici“, što je podvala. Naime, 23. maja se nije glasalo da li je u Srebrenici počinjen genocid, već da li da se odredi međunarodni dan sjećanja na taj događaj. Uostalom, da genocid nije počinjen i da nije tako presuđen od sudova UN-a o tome se ne bi u Generalnoj skupštini ni raspravljalo.
Beograd je uspio ubjediti mnoge da se rezolucija odnosi prevashodno na Srbiju, što je pokrenulo diplomatsku kampanju koje su vodili Rusija i Kina u želji da poraze Zapad, pa je rezolucija gledana i kroz tu prizmu. Diskusije prije samog glasanja u Generalnoj skupštini su to dokazale, jer su neki diskutanti Zapadu prebacivali šutnju o Gazi i nekim drugim zločinima.
Dakle, svojim neglasanjem Azerbejdžan nije poricao genocid u Srebrenici, kao što to nisu uradili i Ujedinjeni Arapski Emirati čiji je predstavnik govorio o strahotama rata. U diplomatskoj areni oni su samo vagali između dvije strane, a Azerbejdžan odlučio da ne glasa. Takav stav sigurno će jednog dana biti naplaćen od onih koji su bili za rezoluciju, jer diplomatija često tako funkcioniše, zanemarujući međunarodno pravo i činjenice.
Ali to ne znači da Bosna i Hercegovina smije izgubiti prijateljstvo sa Azerbejdžanom i UAE-om, kao ni prijateljstvo bilo koje druge države, što nas ponovo vraća na početak teksta o našem odnosu prema nekim državama, od kojih su neke regionalne i svjetske sile. Zbog ishoda glasanja neki u Bosni i Herecgovini su nakon dugo vremena uzeli atlas u ruke i tražili ko su te države koje su odlučivale o nama i našoj državi. To obavezuje da se prave nove veze i da se postojeće održavaju. U protivnom ne treba se iznenaditi ako neka druga država sutra zauzme stav koji nam se ne sviđa.
Tekst je ranije objavljen na portalu PISjournal.
Comentarios