Posljednjih godina najavljuje se jačanje desnice u Evropi, kao i konzervativnih snaga u Sjedinjenim Američkim Državama. Koliko će to uticati na ostale dijelove svijeta, a u ovom slučaju na Bliski istok i sjever Afrike?
Nedavno su završeni izbori za Evropski parlament, a dobar dio medija na Zapadu i kod nas je stvar postavilo kao da je ekstremna desnica ojačala preko svake mjere i da će srušiti aktuelne politike Evropske unije. U prilog tome navode se i izuzetna nepopularnost aktuelnih vlasti Francuske i Njemačke, što je vjerovatno pravi razlog dizanja uzbune, u želji da se strah od desnice pretoči u izbornu podršku vladajućim.
Ali ta prijetnja od desnice je daleko od istine iz više razloga, pa ćemo se ovom prilikom osvrnuti na samo neke koji govore da je ovakav medijski pristup pogrešan te da većina važnih odluka najvećeg broja država proizilazi iz geopolitičkih i drugih interese, a ne iz ideologije koju zastupaju kroz stranke sa kojima izlaze na izbore.
Prvo, Evropski parlament nema gotovo nikakve nadležnosti u vanjskoj politici i njihov je krajnji domet odobrenje sastava Evropskog vijeća, nakon što se konsulutuju najveće države unije i briselska birokratija koja u ovom trenutku nemaju puno razlika.
Drugo, uprkos rastu popularnosti, evropski desničari nisu ni blizu jaki kao narodnjačke i socijalističke stranke unutar Evropskog parlamenta.
Treće, evropski desničari nisu monolitni blok i nemaju iste ciljeve i prioritete. Šta više, jedni su drugima nekad neprijatelji. Recimo, rumunski i mađarski nacionalisti stoje na suprotnim stranama, kao i poljski desničari i sve njemačke stranke. Ili, švedski konzervativci su bili zagovornici ulaska te države u NATO, čemu su se vladajući socijaldemokrati dugo opirali. Sa druge strane, francuska krajnja desnica nije oduševljena NATO-om, dok je ostatak političke scene za savez. Ili, radikalna poljska desnica još uvijek ima antijevrejske ispade.
Četvrto, uticaj Evropske unije je skroman na Bliskom istoku i Africi, a države članice unije gube uticaj, jer ih otuda potiskuju Rusija, Turska, Iran, Saudijska Arabija…, a od ranije Kina.
Podjele na Zapadu
Promišljanje djelovanja Evropske unije nije moguće ako se ne razumiju korijeni iz kojih je nastala, kao i putevi kojima se kreće posljednjih decenija. Zbog ograničenog prostora ovim pitanjem se ne možemo detaljno baviti, ali navedimo da je jedan od razloga za ujedinjenje Evrope želja da se odupre Sovjetskom savezu i komunističkim režimima koji su pokrivali polovinu Evrope. Druga etapa u profilisanju Evropske unije jeste želja dijela država, odnosno zvaničnika koji se mijenjanju od izbora do izbora, da Brisel ima nezavisniji glas u odnosu na Sjedinjene Američke Države.
Možemo konstatovati da je SSSR propao, a Rusija izolovana od ostataka Evrope. Istovremeno, SAD su jedini lider Zapada i EU se nije oslobodila uticaja Washingtona. Šta više, neke države članice Evropske unije imaju jače veze sa Sjedinjenim Državama nego sa drugim članicama unije.
“Koga da pozovem ako želim razgovarati s Evropom?“, navodno je pitao tokom Hladnog rata čuveni američki diplomata Henry Kissinger, govoreći o evropskoj razjedinjenosti i američkom odnosu prema starom kontinentu. On je 2012. godine rekao da „nije siguran“ da je ovu rečenicu ikada izgovorio, „ali to je dobra fraza“.
Ni danas stvari ne stoje drugačije. SAD su neosporni lider Zapada i čini se da Evropa nema ni ideju kada bi to moglo prestati. Za razliku od ljevice i centra, desničari to priznaju. Posljednjih godina oni prizivaju povratak Donalda Trumpa u Bijelu kuću, svjesni svoje snage i činjenice da je malo tačaka oko kojih se oni zaista slažu.
Ta evropska razjedinjenost je vidljiva i na Balkanu, koji je okružen državama Evropske unije. Dalje na istok, iza Turske, ti interesi su još različitiji dok su mehanizmi za djelovanje neuporedivo manji. EU nema jake mehanizme kojima može pokretati stvari na Bliskom istoku i sjeveru Afrike, a dodatni udarac njenoj snazi bio je Brexit i odluka Londona da djeluje sa Sjedinjenim Državama onako kako je to zamišljao britanski premijer Winston Churchill, koji je poslije Drugog svjetskog rata predlagao Evropi, koja nije pod Staljinom, kako da se ujedini bez države koju on vodi.
Glavni evropski mehanizam u djelovanju van svojih granica je ekonomija i volja da novcem rješavaju probleme za koje nekada ne snose krivicu. Tako je desničarska italijanska premijerka Giorgia Meloni, koja je dolaskom na vlast svoju politiku „ispeglala“ i prilagodila većini na Zapadu, počela finansijskim mehanizmima raditi na tome da ispuni svoje predizborno obećanje – zaustaviti dolazak ilegalnih migranata u Italiju. Njeni sporazumi sa Tunisom, Albanijom i Egiptom o migrantina, iako često podvedeni pod druge stavke bez spominjanja migranata, to pokazuju.
Upravo pitanje migranata je jedno od rijetkih oko kojeg se slažu evropski desničari, dok su i „porodične vrijednosti“ koje brani Meloni u okršaju sa LGBTQ+ zajednicom kod nekih nestale.
To ideološko lutanje ekstremne desnice u Evropi možda nabolje opisuje slučaj Marine Le Pen i njenog oca Jean-Marie Le Pena kojeg je izbacila iz stranke koju je osnovao. Otac Le Pen je bio antisemita i nije volio svoje jevrejske i arapske sugrađane. U „reformi“ stranke Marine Le Pen je odlučila da će meta biti samo muslimani.
Jordan Bardella današnji lider stranke, koja je promijenila ime iz Nacionalnog fronta u Nacionalno okupljanje, u stranku je ušao kao simpatizer Marine Le Pen i ubrzo ušao u ljubavnu vezu sa unukom osnivača stranke, odnosno kćerkom sestre političarke koja ga je privukla u politiku.
Bardella, potomak oca Francuza i majke iz Torina koja je kćer alžirskog radnika iz tog grada u Italiji, zalaže se za ograničavanje migracije i kaže da je po izboru Francuz, te da svi oni koji ne prihvataju da budu Francuzi u toj zemlji nemaju mjesta, pa je glavna politika stranke koju vodi „zaštita kulture“. Pomenimo i to da je Bardella euroskeptik, a da se Marine Le Pen ranije odrekla ideje napuštanja Evropske unije.
Ankete govore da je ova stranka popularnija od stranke predsjednika Emmanuela Macrona za deset procentnih poena dvije sedmice pred parlamentarne izbore.
Bliski istok se promjenio i vojno ojačao
Bliski istok grca u problemima. Ipak, veliki rast populacije i modernizacija oružanih snaga tamošnjih država neke bliskoistočne prijestolnice je oteo iz ruku najvećeg broja država Zapada. Tačnije, taj uticaj Zapada se uglavnom sveo na uticaj Washingtona, Londona i ponegdje Pariza. Tako, na primjer, zbog jedne političke stranke (Hezbollah) koja ima svoje vojno krilo, Liban nije pao pod potpuni uticaj Zapada. Gotovo devet mjeseci Zapad od Hezbollah traži prekid vatre u ratu sa Izraelom, ali ta šiitska stranka odbija dogovor dok se ne prekine rat u Pojasu Gaze.
To potiskivanje evropskih sila sa Bliskog istoka i sa sjevera Afrike krenulo je sa Sueskom krizom 1956. godine kada je Washington odlučio da London i Pariz moraju imati drugu ulogu u skladu sa činjenicom da je uključivanje Sjedinjenih Američkih Država u Drugi svjetski rat bila prevaga. U narednim decenijama evropski uticaj je slabio, a američki rastao na račun njih i svih ostalih sila.
Zato države Evropske unije na Bliskom istoku i drugdje često djeluju uz bok Washingtona koji na terenu ima ozbiljne snage i veliki uticaj na neke države. Tamo gdje se jedna evropska sila pojavljuje kao primarni strani faktor, uglavnom završava porazom proteklih godina. Na primjer, Francuska je doživjela poraz u Libiji i na Kavkazu od Turske, a Rusija je uz pomoć plaćenika iz grupe Wagner potisnula jedinu nuklearnu silu u Evropskoj uniji iz niza država zapadne Afrike.
Ovakav razvoj situacije posljedica je demografskih, ekonomskih, vojnih i na kraju političkih promjena koje su zahvatile Bliski istok i sjever Afrike.
Uzmimo za primjer demografske promjene u jednoj godini, odnosno procjene Ujedinjenih nacija za period juli 2023. – juli 2024. godine. Tako je, na primjer, u tom periodu Pakistan dobio 4,6 miliona stanovnika, Egipat 1,7 miliona, Afganistan 1,1 milion, Irak milion, Jemen 750 hiljada, Iran 622 hiljade, Saudijska Arabija 500 hiljada, Turska 474 hiljade…
Poređenja radi, Indija je dobila 11 miliona stanovnika, SAD 1,7 miliona, Ujedinjeno Kraljevstvo 220 hiljada, Francuska 130 hiljada. Sa druge strane, Japan je izgubio 657 hiljada ljudi, Rusija 270 hiljada, Kina 215 hiljada, Italija 166 hiljada, Njemačka 75 hiljada, Španija 39 hiljada…
Dakle, stare evropske sile gube trku na polju demografije, što će dovesti do važnih promjena u ekonomiji tih država, uticaja na tržišta i u konačnici na politički uticaj. Sada nije moguće da UK sa nekoliko desetina hiljada ljudi pokori Indiju, ili da Francuska sa još manjim snagama diktira političke tokove u Africi. Posljednjih mjeseci dešavanja u Nigeru, Burkini Faso, Maliju i Senegalu su to pokazala, iako u nekim afričkim državama Francuska ostaje vodeća sila kao rezultat višestoljetne prisutnosti.
Pitanja migracija
Još dugo godina Zapad će biti najbolje mjesto za život i milioni ljudi će tamo željeti doći. Migrantski val koji je zapljusnuo Evropu zadnjih desetak godina uzdrmao je neke evropske države i odatle se pojavio dio stranaka koje mediji podvode pod radikalnu ljevicu i desnicu. Te stranke traže ograničavanje useljavanja i to je nešto što će se desiti u narednom periodu bez obzira ko će pobjediti na izborima.
U oktobru je Brisel donio odluku da promijeni migrantsku politiku, suočen sa brojnim problemima. Spomenimo da je švedska policija u jednom trenutku u pomoć pozvala vojsku kako bi zaveli red na ulicama gdje se sukobljavaju bande. Tako je u 2022. godini u Švedskoj ubijeno više od šezdeset ljudi, što je rekordan broj za tu državu. Prema izvještaju iz 2021. godine, u Švedskoj svake godine četiri od milion stanovnika umru zbog pucnjava, dok u ostatku Evrope taj broj iznosi 1,6.
Još ranije gradonačelnik New Yorka, afroamerikanac i demokrata, Eric Adams saopštio je da taj veliki grad, koji se ponosi da su ga osnovali migranti, više ne može da prima migrante i da su svi kapaciteti popunjeni, uključujući hoteli koje je plaćao iz državne kase. Nakon toga Adams je otišao u niz država Latinske Amerike da uvjerava vlasti i ljude da ne dolaze u Sjedinjene Države.
Iz ovih primjera jasno je da Zapad migracije posmatra sve više kao sigurnosno pitanje, a sve manje kao humanitarno, iako su ovakve formulacije prepuštene „radikalnim“ ljevičarima i desničarima. Međutim, svima je jasno da se nešto na polju ilegalnih migracija mora mijenjati, jer u Aziji i Africi traje demografska eksplozija, a Evropa ima problem sa smanjenjem i starenjem svog stanovništva.
Iznuđene promjene
Sve navedeno pokazuje da će se neke stvari na Zapadu mijenjati, bez obzira da li će to morati uraditi mainstream stranke, ljevica ili desnica. Naravno, svaki od njih bi tim potezima dali neki pečat, a radikalni nastup desnice bio bi prilika za zbijanje redova kod njihovih glasača, ali i rivala.
To će se odraziti na države Bliskog istoka i sjeverne Afrike, posebno kada se radi o migrantima. Pored podizanja žica, što vidimo na granici Mađarske i Srbije ili Poljske i Bjelorusije, EU će ponuditi i različite ekonomske programe i ustupke, baš kao što je to slučaj sa Tunisom ili Egiptom.
Međutim, činjenica da s njima EU pregovara svjedoči o rastu njihove snage, što je drugačiji pristup u odnosu na ono što smo gledali proteklih decenija. Dio sve veće nezavisnosti od uticaja Zapada pokazao je niz država na Bliskom istoku koji su odbili da se bezrezervno svrstaju na stranu Ukrajine i Zapada protiv Rusije. Pored toga da je većina priznala da je Rusija izvršila agresiju na Ukrajinu, malo drugih konkretnih poteza je bilo. Šta više, Saudijska Arabija je odbila zahtjev Washingtona da poveća proizvodnju nafte i tako obori cijene energenata, što bi naštetilo Rusiji.
Na kraju, treba još jednom podvući da će interesi odrediti ponašanje evropskih država, a nikako ideološke ili humanitarne postavke. Ono čemu svjedočimo u Ukrajini dvije godine, ili u Pojasu Gaze osam mjeseci, to jasno pokazuje, dok na Zapadu vladaju mainstream stranke, desničari, ljevičari… Jedina razlika ovoga puta je to što su okolnosti na Bliskom istoku i sjevernoj Africi, koje smo dijelom prethodno naveli, nešto nepovoljnije za neke države Zapada.
Tekst je ranije objavljen na portalu PISJournal.
Comments